Nuôi gà nòi ai cũng muốn có trong tay những con gà có tài nghề thật hay, như vậy mới khỏi tốn công của một cách vô ích. Với người mới vào nghề thì gặp con gà nòi nào cũng vừa ý muốn nuôi, bất cần xét đến tài năng của chúng, nhưng với ai đã có kinh nghiệm thì thà nuôi ít hơn nuôi nhiều, miễn đó là gà tài là quí.
Sau khi chọn ngoại hình của gà để chọn ra những con gà có quí tướng, ta còn phải biết chọn lựa vảy gà nòi và phải xổ thử để xem đòn, thế của gà ra sao. Có cẩn thận trong công việc lựa chọn như vậy ta mới tìm ra được cho mình những con chiến kê thật quí để nuôi.
Những vảy gà nòi tốt
Đồng ý hễ cha mẹ thuộc dòng giống tốt thì sinh ra con tốt. Nhưng, điều này không có nghĩa là một lứa con thì bất kể con nào cũng tốt cả đâu. Gà mẹ đẻ trung bình 8 đến 9 trứng, nở ra được bảy tám con, thì quá lắm cũng lựa ra được ba bốn con là nhiểu. Số còn lại được coi là gà thịt.
Những gà con gọi là tốt đó, cũng có con hay con dở, ta cần phải chọn lọc lại nữa để lựa ra được những con thật đặc sắc nuôi. Trước hết là xem vảy của nó :
Chân gà có 4 ngón : 3 ngón trước và 1 ngón sau. Ba ngón trước có ngón ngoại, ngón chúa và ngón nội. Ngón sau tên ngón thới. Nên chọn gà có ngón dài mới có thể đứng vững chãi, như ngón ngoại phải lựa gà trên 14 vảy. Ngón nội cũng phải trên 14 vảy mới tốt. Ngón chúa trên 19 vảy, và ngón thới trên 7 vảy. Tất cả các ngón không bệnh tật gì mới tốt.
Thông thường chân gà có hai hàng vảy, hai chân giống nhau, nhưng thỉnh thoảng vẫn gặp có con ba bốn hàng vảy (hoặc ba hàng lỡ) hay có một vài vảy dặm. Ít có trường hợp hai chân cùng giống nhau ở hàng vảy thứ ba, kể cả 3 hàng lỡ hoặc giống nhau ở vảy dặm.
Nên chọn gà có vảy hai hàng trơn vảy đóng hình chữ nhân (x) mới tốt. Hai hàng vảy này đi song song với nhau từ gối đến chậu, và các lóng vảy to đều như nhau. Thật ra vảy hai hàng trơn chỉ tốt trên mức trung bình, nhưng còn hơn là gà có vảy tốt hơn, nhưng lại có kèm những vảy khác xấu hơn.
Chân gà nòi có ba hàng vảy hai hàng vảy lớn bình thường có xen vào giữa một hàng vảy nhỏ hình lát chả gọi là vảy qui. Hàng vảy qui này cũng đóng từ gối đến sát chậu mới tốt, và nếu cả hai chân đều có vảy qui cả lại càng tốt hơn. Vảy qui chỉ có ở gà linh và gà dữ.
Ngoài ra, chân gà nòi còn có vảy ba hàng lỡ, thường là dạng vảy qui. Đóng từ gối trở xuống. Vảy ba hàng lỡ tốt hơn vảy hai hàng trơn, nên chọn nuôi.
Nếu ba hàng lỡ này lùi xuống ngang cựa (dù đòn hay cựa) lại càng tốt, chỉ có gà thật dữ mới có, vì cựa đâm đại tài. Tại đây, vảy này không còn gọi là ba hàng lỡ nữa mà có tên là tam tài huyền châm
Ngoài vảy tam tài huyền châm ra, gà nòi còn có nhiều vảy tam tài khác, cũng thường gặp, nhưng phải là gà dữ mới có, nên tìm nuôi :
Vảy TAM TÀI ÁN THIÊN mọc sát gối là vảy rất quí hiếm chỉ gà linh, gà dữ mới có vảy này. Gà có vảy này vừa đá hay lại vừa gặp may mắn.
Vảy TAM TÀI VẤN KHÂU là ba vảy lớn đóng ngay cựa mới tốt, Vảy này cũng ít gặp, chỉ gà thiệt dữ mới có. Nếu Tam Tài vấn Khâu đóng tại cựa thì dù là gà đòn cũng hay đâm. Nếu là gà cựa gặp vảy này nên chọn nuôi.
Vảy TAM TÀI KHAI DƯƠNG trông xa thì tưởng có ba vảy như vấn Khâu, nhưng thực ra đó là 6 vảy đấu đầu với nhau. Nếu 8 vảy đấu đầu lại là vảy xấu, không nên nuôi.
Vảy TAM TÀI NGUYỆT SA là ba vảy lớn đóng liền nhau và chênh chếch như trăng lưỡi liềm, vảy này chỉ có ở gà linh. Nếu vảy đóng ngay cựa thì gà có biệt tài cả đá lẫn đâm.
Vảy TAM TÀI ĐẠI LIÊN GIÁP là một vảy lớn gồm ba vảy nằm liền nhau, vảy này đóng ngay cựa cực tốt. chỉ gà thật dữ mới có vảy này. Nên chọn nuôi.
Vảy TAM TÀI PHỦ ĐỊA là ba vảy lớn đóng sát chậu. Tất nhiên vảy này tốt hơn vây Phủ Địa. Đây là vảy chỉ có ở gà thiệt dữ dằn : đứng khuya và tung đòn độc. vảy này ít thấy nên tìm nuôi.
Vảy TAM TÀI XUYÊN ĐAO là vảy rất quí, chỉ gà thiệt dữ mới có. Rất hiếm gặp, dù là gà đòn hay gà cựa, khi gặp đối thủ có vảy này tốt nhất ta nên tránh. Tam Tài Xuyên Đao mà đóng ngay cựa lại càng quí.
Vảy TAM TÀI ĐẠI GIÁP là 3 vây lớn nằm liền nhau nếu đóng ngay cựa lại cực tốt. Gà có vảy này là gà dữ, đá hay đâm cũng tài.
Và, sau đây là một số vảy tốt khác, quí vị nên cố tìm cho được mà nuôi :
Vảy ĐẠI GIÁP CHỈ là vảy lớn nằm giữa ngón chúa. Vảy này hiếm thấy, và chỉ gà đại tài mới có.
Vảy NHẬT THẦN chỉ là hai vảy lớn nằm cạnh nhau ở gần cuối ngón chúa, cũng gà thật dữ mới có. Gà có vảy này có nhiều đòn thế dữ dằn, lại thường gặp may.
Ít có trường hợp Đại Giáp Chỉ và Nhật Thần chỉ đóng trên cùng một ngón chúa, gặp gà có hai vảy này nên chọn nuôi.
Vảy CÚC BỒN CHẬU là vảy lớn đóng ngay tại chậu, gà có vảy này có biệt tài đứng khuya, lì đòn lại có đòn hiểm, Nếu cúc bồn đóng ngay cựa thì có tên là Cúc Bồn Cựa, hay đâm. vảy này hiếm thấy.
Vảy VẤN SÁO là những vảy lớn đóng từ gối xuống sát chậu mới gọi là tốt. Loại vảy này gà dữ mới có, mà thường hai chân đều giống nhau.
Vảy ÁN THIÊN là đại giáp đóng gần gối. vảy này khó tìm nên ai cũng chuộng. Chỉ có gà dữ mới có vảy này.
Vây ÁN TÂM cũng là một đại giáp như Án Thiên, đóng cách gốỉ hai hàng vảy, tức là nằm vào hàng thứ ba. gà có vảy Án Tâm đá đòn hiểm độc, ra trường thường thắng hơn thua.
Vảy ÁN VÂN cũng là một vảy lớn, nằm dưới vảy Án Thiên, tức là vào hàng vảy thứ hai tính từ gối trở xuống.
Nói chung, ba vảy ÁN THIÊN, ÁN VÂN, ẤN TÂM đều là vảy tốt, chỉ có gà thiệt dữ mới có. Nếu gà mà có ba vảy này đóng chung với nhau thì gọi là TAM TÀI ÁN THIÊN lại càng quí hiếm hơn nửa. Nhưng, trường hợp này thì may ra ngàn con mới có một.
Vảy ĐỘ TIÊN là vảy no tròn, rõ nét, đóng thật đều từ ngón nội lên đến mí cựa mới là gà hay. Nếu hàng vảy này bị nát hoặc đóng chưa tới mí cựa là gà dở đừng nuôi.
Vảy KHAI DƯƠNG CHẬU là 6 vảy đâu đầu đóng ở sát chậu. Đây là gà dữ nên chọn nuôi, Nếu có đến 4 cặp vảy đâu đầu, tức 8 vảy là gà dở, nên loại bỏ.
Vảy LIÊN GIÁP VẤN còn có tên là vảy NGHỊCH LÂN là một vảy to (gồm 3 vảy hợp lại), nếu đóng ngay vị trí cựa mới thật tốt. Vảy này chỉ có ở gà thật dữ, rất quí, nếu tìm được nên nuôi.
Vảy TAM GIÁP SỔ CHÙM là 3 vảy lớn kết hợp với nhau thành chùm, nên có nơi gọi là vảy TAM GIÁP CHÙM. Vảy này đáng tại cựa mới tốt. Vảy này hiếm gặp.
Vảy KlỀU LIÊN là một vảy lớn, trong hình vẽ thì vảy này nằm ở trên cựa (phần cán trên), nhưng nếu đóng ngay cựa thì tốt hơn. Vảy này rất quí, chỉ có ở gà rất dữ dằn, nên tìm nuôi.
Vảy YỂM TÂM hay GIÁC YẾN hoặc AN TINH là một vảy nhỏ đóng sát chậu, đôi khi nó ẩn mình nhìn sơ qua không thấy, phải bẻ cong ngón chúa mới thấy được. Vảy này rất hiếm thấy, chỉ có ở những gà thật dữ, nên chọn nuôi.
Vảy HẦM LONG đóng ở cựa như hình vẽ mới tốt. Vảy BÌA TIÊN cũng đóng ngay cựa mới tốt. Hai vảy này rất hiếm và chỉ có ở gà thật dữ. Biệt tài là đâm và ra đòn độc.
Vảy NHỰT THẦN là hai đại giáp đóng liền nhau, nếu ngay cựa mới tốt. vảy này rất hiếm thấy, chỉ có ở gà dữ mà thôi.
Vảy ÁN VÂN NGẲN CHÀI là một vảy lớn đóng ở vị trí của vảy Án vân. Vảy này cũng tốt ngang với Án Vân, nên chọn nuôi.
Vảy TAM LIÊN GIÁP HẬU đóng ở hàng vảy úp hậu. Đây là 3 vảy lớn đóng ngay cựa mới thật quí.
Vảy NGƯ KHẨU là một vảy lớn khi đóng ở cán trên. Nếu vảy này đóng ở cựa thì mang một tên khác ]à LIÊN GIÁP CỰA, tuy nhiên gọi là NGƯ KHẨU vẫn không sai. Đây là loại vảy hiếm quí, chỉ có gà dữ mới có, nên chọn nuô
Vảy GIÁC THẬP là 4 vảy đâu đầu với nhau, nếu đóng ở vị trí cựa như hình vẽ thì quí lắm. Đây là loại vảy hiếm nên ít thấy.
Vảy KIM GÚT là vảy rất hiếm quí (đừng lầm với NÁT GỐI) nên chọn nuôi. Nếu vảy này mà đóng tại cựa thì không gì bằng.
Vảy PHỦ ĐỊA là một vảy lớn đóng sát chậu. Vảy này rất quí mặc dầu không hiếm. Nên chọn nuôi vì gà gan lì, đứng khuya khó thắng được nó.
Vảy HUYỀN CHÂM là một vảy nhỏ đóng ngay cựa. Gà có vảy này có đòn độc hiểm và đâm cũng giỏi, vì vậy ai cũng chuộng nuôi. Cũng cái vảy này inà đóng dưới cựa thì không gọi là Huyền Châm mà gọi là Vảy Ém, rất vô duyên, ít ai dám dùng.
Vảy ĐỘC ĐAO là một vảy lớn có dạng lưỡi đao, nó còn có tên là XUYÊN ĐAO. Vảy này đóng ngay cựa mới tốt. Chỉ có gà dữ mới có vảy này.
Vảy HOA THỊ đóng sát gối. Các vảy phải rõ nét, đầy đặn như những cánh hoa mới tốt, nếu trái lại thì coi như NÁT GỐI loại bỏ đừng tiếc. Vảy này tốt hơn vảy KIM GÚT, chỉ có gà dữ mới có vảy này. Nên chọn nuôi.
TUYẾN CHỌN TÀI NGHỀ GÀ NÒI
Chọn vảy của gà tốt xấu ra sao, ta có thể chọn lúc chúng còn nhỏ độ một vài tháng tuổi. Còn chọn tướng gà thì ta phải chờ gà ở vào tuổi sáu bảy tháng trở lên, khi gà đã có giọng gáy rõ tiếng và đã bắt đầu biết túc mái. Vì rằng có nhiều con nòi sáu bảy tháng tuổi mà trông chúng vẫn còn ngô nghê, ngờ nghệch chẳng oai vệ chút nào !
Ở tháng tuổi thứ 7, ta có thể cho gà xổ để lắc tích. Đồng thời đây cũng là cơ hội tốt để ta tìm hiểu tài nghề (đòn, thế) của gà hay dở ra sao …
Khi xổ gà cần phải tuân theo những điều kiện sau đây:
Chọn gà cùng chạng với nhau : bằng tuổi, bằng sức, bằng vóc dáng với nhau.
Phải bịt cựa để tránh thương tật một cách đáng tiếc
Thời gian xổ tùy vào sức gà, nhưng tối đa là 15 phút.
Khoảng cách giữa hai lần xổ từ hai tuần trở lên để gà còn dưỡng sức và lành thương tích.
Sau khi xổ vẫn phải vỗ hen, trị các vết thương nếu có.
Mục đích của việc xổ gà khổng phải là cho đá đến mức ăn thua, mà để tập cho gà dai sức, gân cốt được dẻo dai, làm quen với “trận mạc”, từ đó biết ứng biến đòn thế, vì vậy chọn hai gà đồng sức đồng chạng với nhau cho xổ là chuyện bắt buộc phải làm
Có người dám cho gà tơ xổ với con gà đã ăn độ, hoặc gà mình chạng ba mà mà lại cho xổ với gà chạng hai hay chạng nhất! Cách xổ như vậy có khác gì … Dắt con nít ra đánh với người lớn, cho kẻ tay ngang so găng với võ sư ! Giống gà hễ đau đòn là thua hoảng, có khi thành gà rót thật uổng biết chừng nào !
Xổ gà còn là dịp để ta quan sát tại trận xem đòn thế của gà ứng biến ra sao. Có nhiều con gà mới lâm trận đã … lên chân, có những cú đá hiểm độc. Ngược lại, có con càng về “khuya” mới trổ tài hay …
Con gà mới xổ một đôi lần chưa cho ta biết được thực tài của nó. Nhiều khi phải xổ đến sáu bảy lần ta mới đủ cơ sở kết luận là nên chọn nuôi hay loại bỏ.
Nhờ vào những đợt xổ như vậy, chủ gà mới biết rõ được tài nghề của mỗi con ra sao … Đó cũng là cách khi cáp độ sau này.
Cũng xin được nói thêm, không nên xổ mãi với một con gà từ kỳ này sang kỳ khác, mà nên bắt cặp với nhiều con khác nhau, miễn là cùng chạng, cùng tuổi với nhau là được. Mặt khác, lần đầu xổ ít giờ, những lần kế tiếp lâu hơn … và tử lần xổ thứ bảy, thứ tám trở đi thì xổ đúng thời lượng như đá thật sự vậy.
Không phải chỉ gà tơ mà ngay cả gà ăn độ rồi cũng vậy, nên xổ theo định kỳ, đó là cách tạp luyện gân cốt cho dẻo dai, cho sức lực bền bỉ. Người ta bảo “văn ôn võ luyện” là vậy…